Deze regeling – enigszins barbaars in zijn benaming: Beschikbaarstelling wegens persoonlijke aangelegenheden voorafgaand aan het pensioen – maakt het mogelijk om vanaf 58 jaar en onder bepaalde voorwaarden gas terug te nemen aan het einde van de loopbaan. Concreet kan een definitief benoemde leraar ervoor kiezen om zijn werktijd te verminderen, of zelfs volledig te stoppen, terwijl hij een inkomen blijft ontvangen, genaamd "wachtgeld".
Hiervoor moet men:
- Definitief benoemd of aangesteld zijn
- Houder zijn van een hoofdfunctie of een hoofd- en bijfunctie
- Voldoen aan de specifieke voorwaarden verbonden aan het gevraagde type beschikbaarheid.
Er bestaan verschillende types beschikbaarheid, elk met specifieke voorwaarden:
Type I – Volledige beschikbaarheid: Volledige vermindering van prestaties. Voorwaarden: minstens 58 jaar oud zijn en 20 jaar erkende diensten tellen voor de opening van het recht op pensioen.
Type II – beschikbaarheid wegens gebrek aan betrekking: Richt zich tot personeelsleden in beschikbaarstelling wegens gebrek aan betrekking, minstens 55 jaar oud, en die geen herplaatsing genieten.
Type III – beschikbaarheid voor niet-gerealiseerde herplaatsing: Betreft personeelsleden van minstens 55 jaar, vervangen door collega's in beschikbaarstelling wegens gebrek aan betrekking of in gedeeltelijk verlies van opdracht, nadat de herplaatsingsoperaties zijn uitgevoerd.
Type IV – Gedeeltelijke beschikbaarhedi: Maakt een gedeeltelijke vermindering van prestaties mogelijk (1/4 tijd, 1/2 tijd of 3/4 tijd). Voorwaarden: minstens 55 jaar oud zijn en in actieve dienst zijn.
De maximale duur van de beschikbaarstelling komt overeen met het aantal maanden equivalent
aan het aantal volledige jaren dienstancienniteit (1 volledig jaar dienstancienniteit komt overeen met 1 maand mogelijke beschikbaarhedi). Deze "beschikbaarheidspot" wordt vermenigvuldigd met:
- 4 bij TBS 1/4 tijd
- 2 bij TBS 1/2 tijd
- 4/3 bij TBS 3/4 tijd
Deze formule biedt geen volledig salaris, maar een gedeeltelijk bedrag gebaseerd op de laatste dienstjaren. Het wordt berekend op basis van het laatste salaris en de dienstjaren, met een plafond van 67,5% van de laatste activiteitsbehandeling. In ruil daarvoor geeft het een welkome ademruimte aan degenen die niet meer de energie hebben om door te gaan tot de wettelijke pensioenleeftijd.
Het is belangrijk op te merken dat TBS een kost betekent, met name vanwege de verlenging van loopbanen opgelegd in het kader van het federale pensioenregime. In 2023 vertegenwoordigde deze regeling een totaalbedrag van 77,83 miljoen euro, met bijna 50% van de uitgaven geconcentreerd in het gewoon basisonderwijs. De Vlaamse Gemeenschap, die aanvankelijk over een gelijkaardige regeling beschikte, heeft reeds een belangrijke beperking van TBS ingevoerd, nu beperkt tot alleen de functies van het kleuteronderwijs, beschouwd als de meest belastende. Dit Vlaamse regime, genaamd Terbeschikkingstelling wegens persoonlijke aangelegenheden voorafgaand aan het pensioen (TBSVP), is alleen toegankelijk twee jaar voor de eerste mogelijke pensioendatum.
Maar om ervan te genieten, moet men nog een sleuteldatum bemachtigen: de beruchte "P-datum", uitgereikt door de Federale Pensioendienst. Deze datum certificeert dat zij wel degelijk met pensioen kunnen gaan aan het einde van hun TBS-periode.
Sinds eind 2024 wordt deze datum echter niet meer doorgegeven. De aanvragen blijven zonder antwoord, de dossiers stapelen zich op, en onzekerheid treedt in. Resultaat: leraren die klaar zijn om te vertrekken worden geblokkeerd in het wachten, en schooldirecties worstelen om de opvolging te organiseren. De uitgangsklep begint vast te lopen.
Aan de oorsprong van deze blokkering: een klimaat van politieke onduidelijkheid gegenereerd door de pensioenhervorming gedragen door N-VA-minister Jan Jambon. Zijn uitgesproken doelstelling: de kosten van speciale regelingen verminderen en geleidelijk de voorwaarden van de publieke sector afstemmen op die van de private sector. Maar in de feiten lijkt de strategie frontaal de TBS aan te vallen. De bevriezing van de communicatie van "P"-data wordt aan federale zijde gerechtvaardigd door het wachten op een breder hervormingsproject... dat lang op zich laat wachten. Men begrijpt slecht waarom een dergelijke hervorming, die gepaard zal gaan met overgangsperiodes, rechtvaardigt om deze werknemers in het ongewisse te laten.
In deze hervorming voorziet een bijzonder explosieve passage van het Arizona-akkoord om TBS-periodes niet meer gelijk te stellen met de pensioenberekening, waardoor ze uitgesloten worden van de loopbaantelling en het uiteindelijk ontvangen bedrag. Een dubbele straf, volgens Roland Lahaye (CSC Onderwijs), die betreurt dat dit het moment van pensionering uitstelt terwijl het pensioen vermindert. Resultaat: "Uitgeputte leraren zullen afzien van TBS... om over te schakelen naar invaliditeit of langdurige ziekteverloven". Een fenomeen dat niet beperkt is tot
de onderwijswereld. Verschillende studies en rapporten bevestigen een verband tussen de verhoging van de pensioenleeftijd en de toename van langdurige ziektes aan het einde van de loopbaan in België. Het RIZIV erkent dat 60% van de stijging van invaliditeiten voortkomt uit pensioenhervormingen sinds 2006, terwijl onderzoek uitgevoerd door het departement toegepaste economie van de ULB aantoont dat het uitstellen van de wettelijke pensioenleeftijd de risico's op depressie (+31 tot 50 procentpunten) en chronische ziektes bij oudere werknemers verhoogt.
Het meest verontrustende is dat een andere lezing van het regeerakkoord — discreet verdedigd door MR en Les Engagés — de deur openlaat voor een gedeeltelijke gelijkstelling van de TBS (tot twee jaar) in de pensioenberekening. Maar voorlopig is er geen officiële beslissing genomen. En Jan Jambon, ondervraagd in de Kamer, volstaat ermee te verwijzen naar het regeerakkoord, zonder zijn standpunt te preciseren (bron: L'Echo, 24 maart 2025).
Deze dubbelzinnigheid bevriest het systeem. Van de kant van de Federatie Wallonië-Brussel eisen minister-president Elisabeth Degryse (Les Engagés) en onderwijsminister Valérie Glatigny (MR) tevergeefs de opheffing van de bevriezing. In een officiële brief hebben zij gevraagd dat de 337 leraren die wachten op een P-datum hun rechten behouden, zelfs voor vertrek na 2026. Op dit moment heeft de FPD nog steeds niet geantwoord.
Op de achtergrond speelt een economische logica: door leraren te dwingen hun vertrek uit te stellen, wil de regering de pensioenuitgaven verminderen terwijl ze het lerarentekort bestrijdt. Een dubbel spel dat niemand ontgaat. Want het uitstellen van loopbaaneinden creëert geen roepingen ex-nihilo. En uitgeputte leraren beletten te vertrekken, betekent andere vormen van breuk versnellen: absenteïsme, chronische ziektes, onthechting, allemaal kleine crises die het onderwijs verstoren en jonge leraren dwingen om de gaten te vullen, wat hen vaak uiteindelijk naar de uitgang duwt.
- De TBS stelt benoemde leraren in staat hun activiteit te verminderen of te stoppen vóór het pensioen, onder strikte voorwaarden.
- De toegang ertoe wordt vandaag geblokkeerd door een bevriezing van "P"-data, bewust georkestreerd door de Federale Pensioendienst in afwachting van de toepassing van een hervorming gedragen door minister Jan Jambon.
- Deze hervorming voorziet om TBS-periodes niet meer gelijk te stellen in de pensioenberekening, waardoor hun aantrekkelijkheid en impact bedreigd worden.
- 337 leraren wachten momenteel op antwoord voor een vertrekaanvraag na 2026, in totale onzekerheid.
- De federale regering gaat vooruit in de mist, en laat leraren alleen navigeren tussen professionele uitputting en regelgevingsonduidelijkheid